โครงการพื้นที่ป่าชุมชนเขาซับแกงไก่ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ อำเภอลำสนธิ จังหวัดลพบุรี
ป่าชุมชนเขาซับแกงไก่มีปัญหาการบุกรุกทำลายในอดีตเขาซับแกงไก่เป็นเทือกเขาที่มีความอุดมสมบูรณ์ไปด้วยทรัพยากรป่าไม้และสัตว์ป่าอาศัยอยู่เป็นจำนวนมากตั้งอยู่ในพื้นที่หมู่ที่ 5 บ้านลำน้ำเขียว ตำบลเขาน้อย อำเภอลำสนธิ จังหวัดลพบุรีครอบคลุมพื้นที่ 3,027 ไร่ อยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติป่าไชยบาดาล ซึ่งอยู่ทางด้านใต้สุดของอำเภอลำสนธิมีอาณาเขตติดต่อกับตำบลซับตะเคียน อำเภอชัยบาดาล ตำบลหัวลำ อำเภอท่าหลวงและตำบลลำสมพุง อำเภอมวกเหล็ก จังหวัดสระบุรี ซึ่งพื้นที่ทั้ง 4 อำเภอเป็นแนวเขาต่อเนื่องกันมีสภาพความอุดมสมบูรณ์ค่อนข้างมากเป็นแหล่งต้นน้ำของแม่น้ำป่าสักตอนล่าง
ต่อมาเมื่อความเจริญเข้ามาสู่พื้นที่ตำบลเขาน้อยทำให้ป่าชุมชนเขาซับแกงไก่ถูกบุกรุกด้วยการแผ้วถางป่าเพื่อทำถนน สร้างบ้านเรือนของชุมชน รวมทั้งพื้นที่ทำการเกษตรล้อมรอบพื้นที่ถูกตัดขาดความเชื่อมโยงกับแนวเขาเดิม จนกระทั้งในปี 2534 สภาพป่าได้ถูกทำลายมากยิ่งขึ้นจนมีสภาพเป็นเขาโล้นทำให้สัตว์ป่าขาดแคลนอาหารและน้ำ มีการอพยพย้ายถิ่นและตายเป็นจำนวนมากรวมทั้งพรรณพืชได้สูญพันธุ์ไป อาทิ ยางนา ชิงชัน ตะเคียนทอง และพะยูง เนื่องจากราษฎรในพื้นที่ขาดความตระหนักถึงความสำคัญของทรัพยากรธรรมชาติต่อมาได้มีการจัดตั้งวัดป่าชุมชนขึ้นในพื้นที่ป่าชุมชนเขาซับแกงไก่ โดยราษฎรผู้มีจิตศรัทธาถวายที่ดินและร่วมกันจัดสร้างวัด โดยมี พระปริญญาสุปริญโญ เจ้าอาวาสองค์ปัจจุบัน ได้ใช้วัดเป็นศูนย์กลางในการช่วยอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าเขาซับแกงไก่รวมทั้งได้ทำความเข้าใจกับชุมชนโดยรอบเขาซับแกงไก่ ตลอดจนองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นได้หันมาให้ความสำคัญกับป่าไม้และสัตว์ป่าและในปี2553 ราษฎรได้รวบรวมสมาชิกจัดตั้งกลุ่มเพื่อดูแลรักษาป่าชุมชน พร้อมกับได้รับการอนุมัติจากกรมป่าไม้ให้จัดตั้งเป็นป่าชุมชนอย่างเป็นทางการ
แต่เนื่องจากพื้นที่ป่าชุมชนเขาซับแกงไก่ตั้งอยู่ระหว่างรอยต่อของจังหวัดลพบุรีและสระบุรี อยู่ห่างไกลจากหมู่บ้าน และหน่วยป้องกันรักษาป่าของกรมป่าไม้และยังมีป่าชุมชนอีกหลายแห่ง ทำให้การดูแลรักษาป่าเป็นไปด้วยความยากลำบาก และทั่วถึงทำให้มีบุคคลภายนอกพื้นที่แอบลักลอบเข้าไปตัดไม้และล่าสัตว์ในเวลากลางคืน
สภาพปัญหาดังกล่าวราษฎรบ้านลำน้ำเขียว และองค์การบริหารส่วนตำบลเขาน้อย อำเภอลำสนธิ จังหวัดลพบุรี ได้ร่วมประชุมหารือเพื่อหาทางแก้ไขปัญหาโดยขอให้นำความกราบบังคมทูลพระกรุณา ขอให้ทรงรับพื้นที่ป่าชุมชนเขาซับแกงไก่ไว้เป็นโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ซึ่งเมื่อวันที่ 18 พฤศจิกายน 2555 สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้มีพระราชกระแสว่า“สำนักงาน กปร. หน่วยงานที่เกี่ยวข้องและราษฎรในพื้นที่เตรียมแนวทางปฏิบัติในการดูแลพื้นที่ป่าชุมชนเขาซับแกงไก่ไว้แล้วอย่างไรหรือไม่ถึงแม้กรมป่าไม้จะยินดีสนับสนุนในการอนุรักษ์ฟื้นฟู แต่ควรจะมีหน่วยงานอื่น เช่นสำนักงาน กปร.ไปร่วมดูแลด้วย โดยอาจจะไปเป็นประจำทุกเดือนโดยสม่ำเสมอเพื่อจะได้เป็นต้นแบบในการดูแลรักษาป่าไม้อย่างแท้จริง”
สำนักงาน กปร.ร่วมกับจังหวัดลพบุรี กรมป่าไม้ อำเภอลำสนธิ องค์การบริหารส่วนตำบลเขาน้อย ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดลพบุรี รวมทั้งส่วนราชการที่เกี่ยวข้องได้ร่วมกำหนดแนวทางการปฏิบัติในการดูแลพื้นที่ป่าชุมชนเขาซับแกงไก่ และจัดทำรายงานทูลเกล้าฯถวาย ต่อมาเมื่อวันที่ 21 สิงหาคม 2555 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯรับโครงการพื้นที่ป่าชุมชนเขาซับแกงไก่ ไว้เป็นโครงการพระราชดำริ
ผลการดำเนินการ
โครงการพื้นที่ป่าชุมชนเขาซับแกงไก่อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ได้รับความร่วมมือจากทุกภาคส่วนอาทิ วัดป่าชุมชนองค์การบริหารส่วนตำบลเขาน้อย ชุมชน ส่วนราชการ ตลอดจนสถานศึกษา โดยมี กรมป่าไม้ และสำนักงาน กปร.เป็นแกนกลางในการร่วมประสานและสนับสนุนงบประมาณ จนปัจจุบันได้มีการร่วมแรง ร่วมใจกันอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าประกอบไปด้วย
01.
การฟื้นฟูป่าชุมชนตามแนวพระราชดำริ ได้แก่การปลูกป่า 3 อย่างได้ประโยชน์ 4 อย่าง
02.
การปลูกป่าธนาคารอาหารชุมชน ประกอบด้วยพันธุ์ไม้โตเร็ว ไม้โตช้าไม้กินได้เพื่อการอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพพื้นที่ป่าที่เสื่อมโทรมชนิดพันธุ์ไม้ได้แก่ มะค่าโมง มะขามเปรียว ไผ่รวก นุ่น ฝางเสน น้อยหน่า สะเดาเป็นต้น และการก่อสร้างฝายชะลอน้ำ เพื่อสร้างความชุ่มชื้นแก่พื้นที่โดยรอบ
03.
การป้องกันรักษาป่าโดยการลาดตระเวนป่า การจัดทำแนวกันไฟ และการจัดทำแนวเขตป่าเพื่อป้องกันการบุกรุก
04.
การพัฒนาคุณภาพชีวิตและสร้างจิตสำนึกเช่นการจัดทำทางเดินศึกษาธรรมชาติ การจัดตั้งกลุ่มอาสาสมัครพิทักษ์ป่าการฝึกอบรมเยาวชนอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ให้ความรู้เกี่ยวกับแนวพระราชดำริ การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ระบบนิเวศน์ และสิ่งแวดล้อมการส่งเสริมการรวมกลุ่มผลิตภัณฑ์ชุมชนเพื่อลดรายจ่ายในครัวเรือนโดยการทำผลิตภัณฑ์น้ำยาอเนกประสงค์เช่น น้ำยาล้านจาน น้ำยาซักผ้า น้ำยาปรับผ้านุ่มแชมพูสระผมครีมอาบน้ำ เป็นต้นเพื่อสร้างรายได้และพัฒนาคุณภาพชีวิตของราษฎรโดยรอบให้มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น
การพลิกฟื้นของป่าชุมชนเขาซับแกงไก่จากความร่วมมือของทุกภาคส่วน ทำให้สภาพมีความอุดมสมบูรณ์ และความหลากหลายทางชีวภาพ
ผลประโยชน์ที่เกิดขึ้น
จากสภาพป่าเสื่อมโทรมปัจจุบันป่าชุมชนเขาซับแกงไก่ได้พลิกฟื้นคืนสู่สภาพความ อุดมสมบูรณ์ มีสัตว์ป่าหลากหลายชนิดมาอาศัยอยู่ อาทิ หมีควาย เลียงผา หมูป่าสุนัขจิ้งจอก ลิง เม่น อีเห็น ไก่ป่า กระต่ายป่าเป็นต้น มีนกมากกว่า 150 ชนิด เช่นนกปรอดหัวจุก นกกางเขนดง ไก่ฟ้าพญาลอ ฯลฯ และมีผีเสื้อสวยงามหลากหลายชนิดตลอดจนพันธุ์ไม้หายาก เช่นจันทน์ผา ปรงเขา กล้วยไม้ป่า รวมทั้งพืชสมุนไพรกว่า 200ชนิดได้เป็นศูนย์การเรียนรู้ด้านป่าชุมชนและอำเภอ นอกจากนี้ยังสำรวจพบถ้ำภายในพื้นที่ป่าชุมชนเขาซับแกงไก่ซึ่งจังหวัดลพบุรีได้สนับสนุนและประชาสัมพันธ์ให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศน์แห่งใหม่ของจังหวัดได้มีประชาชนสนใจเข้าเยี่ยมชมเป็นจำนวนมาก โครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าเขาซับแกงไก่อันเนื่องมาจากพระราชดำรินับเป็นแบบอย่างของการจัดการป่าโดยชุมชน เกิดกระบวนการมีส่วนร่วม เกิดความรักและหวงแหนทรัพยากรในท้องถิ่นในการร่วมกันอนุรักษ์ฟื้นฟูทรัพยากรป่าไม้ และสัตว์ป่า เป็นศูนย์การเรียนรู้ด้านการอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าชุมชนเป็นแหล่งอนุรักษ์พันธุ์ไม้หายากใกล้สูญพันธุ์ สร้างเครือข่ายในการอนุรักษ์ป่าต้นน้ำอีกทั้งยังเป็นต้นแบบในการดูแลรักษาป่าอย่างยั่งยืนต่อไป
ที่มา : สำนักประสานงานโครงการพื้นที่ 1